Akademik dünyada bilgi, bir nevi devlerin omuzları üzerinde yükselir. Her yeni araştırma, kendinden önceki çalışmaların birikimi üzerine inşa edilir. Bu birikimi saygıyla anmanın ve fikri mülkiyete riayet etmenin temel yolu ise atıf yapmaktır. Atıf nedir nasıl yapılır sorusu, bir makale, tez veya herhangi bir akademik çalışma yazmaya başlayan herkesin ilk öğrenmesi gereken konudur. Basitçe ifade etmek gerekirse, atıf; bir yazarın kendi çalışmasında kullandığı, başkasına ait olan fikir, veri, alıntı veya görsel materyallerin kaynağını şeffaf ve sistematik bir şekilde okuyucuya sunmasıdır.
Bu süreç, sadece yasal bir gereklilik değil, aynı zamanda akademik dürüstlüğün de temel taşıdır. Doğru ve eksiksiz atıf yapmak, hem intihal riskini ortadan kaldırır hem de okuyucunun sunulan bilginin kaynağını doğrulamasına olanak tanır. Bilimsel metinler, bu atıf sistemleri sayesinde birbiriyle konuşur hale gelir ve bilginin doğrulanabilirliği sağlanır. Özellikle yüksek lisans tezi atıf yapma süreçlerinde veya makalede atıf nasıl yapılır sorusunun cevabında, seçilen atıf stilinin katı kurallarına uyulması hayati önem taşır.
Piyasada ve akademik camiada kabul görmüş birçok atıf stili bulunsa da, APA, MLA ve Chicago stil rehberleri en yaygın ve belirleyici olanlardır. Her biri farklı disiplinlerin ihtiyaçlarına göre şekillenmiş olan bu sistemler, alıntıların metin içinde ve kaynakça listesinde nasıl görüneceğini belirleyen kapsamlı kurallar setleridir. Bu rehber, tez yazarken atıf nasıl yapılır sorusundan başlayarak, APA atıf kuralları, MLA atıf sistemi ve Chicago formatı arasındaki temel farkları detaylıca inceleyerek size yol göstermeyi amaçlamaktadır. Doğru atıf yapma becerisini kazanmak, akademik kariyerinizin sağlam temeller üzerine kurulması demektir.
Bölüm 1: Atıf Nedir ve Neden Önemlidir?
Bu bölüm, atıf kavramının tanımını derinlemesine inceleyecek, atfın akademik ve yasal önemini açıklayacak ve farklı atıf türlerini (doğrudan alıntı, dolaylı anlatım/paraphrasing, özetleme) örneklerle açıklayacaktır. Atıf nedir nasıl yapılır ve makale atıf nedir anahtar kelimelerine odaklanılacaktır.
Atfın Tanımı ve Akademik Dünyadaki Rolü
Atıf (referans), bir araştırmacının kendi çalışmasında yararlandığı birincil ve ikincil kaynakları okuyucuya açıkça belirtme eylemidir. Bu, kullanılan bilginin başkasına ait olduğunun kabulü ve o kaynağın orijinal yazarına duyulan saygının göstergesidir. Bir çalışmanın güvenilirliğini (kredibilitesini) artıran en önemli unsurlardan biri, kullanılan kaynakların gücü ve bu kaynaklara doğru bir şekilde atıf yapılmış olmasıdır. Tezde atıf nasıl yapılır sorusunun cevabı, tezin bilimsel niteliğini doğrudan etkiler. Eğer bir fikir veya veri kaynağı belirtilmeden kullanılıyorsa, bu durum intihal (aşırma) olarak kabul edilir ve akademik camiada kabul edilemez ciddi sonuçlar doğurur.
Atıf Yapmanın Üç Temel Amacı: Dürüstlük, Doğrulanabilirlik ve Gelişim
Atıf yapmanın önemi üç temel başlık altında toplanabilir:
- Akademik Dürüstlük ve İntihalin Önlenmesi: En temel amaç, fikri mülkiyeti korumaktır. Bir yazarın, başkasına ait olan bir fikri veya ifadeyi kendi fikri gibi sunması intihaldir. Atıf, bu hırsızlığı engeller ve yazarın etik kurallara uyduğunu gösterir.
- Bilginin Doğrulanabilirliği: Atıf, okuyucunun sunulan argümanları veya verileri orijinal kaynakta kontrol etmesini sağlar. Bu, bilimsel bilginin şeffaflığı ve tekrarlanabilirliği için kritik öneme sahiptir. Okuyucu, çalışmanın dayandığı tez atıf sayısı yüksek kaynaklara kolayca ulaşabilmelidir.
- Bilimsel Diyalogun Kurulması: Atıf, mevcut bilginin hangi araştırmalar üzerine kurulduğunu göstererek, yazarın çalışmasını ilgili literatürle ilişkilendirir. Bu sayede çalışma, kendi disiplini içindeki bilimsel diyaloğun bir parçası haline gelir ve alana katkı sağlar.
Atıf Türleri: Doğrudan Alıntıdan Özetlemeye
Bir kaynağa atıf yapmanın üç temel yolu vardır ve her birinde farklı kurallar geçerlidir:
- Doğrudan Alıntı (Quotation): Kaynaktaki cümlenin veya pasajın birebir, kelimesi kelimesine kopyalanmasıdır. Bu tür atıflarda mutlaka tırnak işareti (“…”) kullanılmalı ve çoğu stilde sayfa numarası belirtilmelidir. Örneğin, APA atıf kuralları buna büyük önem verir.
- Dolaylı Anlatım (Paraphrasing): Kaynaktaki fikrin veya bilginin, yazarın kendi kelimeleriyle, orijinal anlamını bozmadan yeniden ifade edilmesidir. Bu, metnin akıcılığı için en çok tercih edilen yöntemdir. Paraphrasing yapılsa bile, bilginin kaynağı yine mutlaka metin içinde belirtilmelidir.
- Özetleme (Summarizing): Kaynağın tamamının veya uzun bir bölümünün ana fikirlerinin, kısa ve öz bir şekilde aktarılmasıdır. Özetlenen bilginin kaynağı da tıpkı dolaylı anlatımda olduğu gibi metin içinde gösterilmelidir.
Örnek Not: Bir kaynağın metin içinde nasıl görüneceği, seçtiğiniz atıf stiline (APA, MLA, Chicago) göre tamamen değişecektir. Bu nedenle, çalışmaya başlamadan önce disiplininizin gerektirdiği stile karar vermeniz ve tüm çalışma boyunca ona sadık kalmanız gerekir.
Bölüm 2: En Yaygın Atıf Stilleri: APA, MLA ve Chicago’nun Karşılaştırması
Bu bölümde, akademik dünyada en çok kullanılan üç büyük stil olan APA, MLA ve Chicago derinlemesine tanıtılacak ve temel felsefeleri açıklanacaktır. APA atıf kuralları, MLA atıf sistemi nedir, Chicago formatı nedir ve atıf nasıl yapılır APA anahtar kelimelerine odaklanılacaktır.
2.1. APA Stili: Sosyal Bilimlerin Standardı
APA (American Psychological Association) stili, özellikle sosyal bilimler, eğitim ve fen bilimleri alanında standart kabul edilmiştir. Bu stili bu kadar popüler yapan şey, kaynağın yayın tarihine verdiği önemdir. Sosyal bilimlerde, bir araştırmanın ne zaman yapıldığı (güncelliği) kritik bir bilgi olduğu için, APA bu bilgiyi metin içi atıfta öne çıkarır.
Metin İçi Atıf Özellikleri: Yazar-Tarih Sistemi
APA, Yazar-Tarih Sistemini kullanır. Bir kaynağa atıf yapıldığında, yazarın soyadı ve eserin yayın yılı parantez içinde belirtilir. Doğrudan alıntı yapılıyorsa, buna ek olarak sayfa numarası (veya paragraf numarası) da eklenir.
- Örnek (Dolaylı Anlatım): Sosyal medyanın gençlerin benlik algısı üzerindeki etkisi uzun süredir incelenmektedir (Kaya, 2021).
- Örnek (Doğrudan Alıntı): Yazar, “Dijital çağ, kimlik oluşumu sürecini beklenmedik şekillerde dönüştürmüştür” (Kaya, 2021, s. 45) şeklinde belirtmektedir.
Kaynakça Listesi (References)
APA stilinde listenin adı “Kaynaklar” (References) olarak adlandırılır. Bu listede, metin içinde atıf yapılan tüm kaynakların tam künye bilgisi yer alır ve genellikle yazar soyadına göre alfabetik sıraya konur.
2.2. MLA Stili: Beşeri Bilimlerin Odağı
MLA (Modern Language Association) stili, beşeri bilimler, edebiyat, dil bilimleri ve sanat gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır. MLA, özellikle yazarın ismine ve eserin bulunduğu sayfa numarasına odaklanır. Edebiyat gibi alanlarda bir metnin belirli bir kısmına gönderme yapmak daha önemli olduğu için, yayın yılı APA’daki kadar merkezi bir rol oynamaz.
Metin İçi Atıf Özellikleri: Yazar-Sayfa Sistemi
MLA, Yazar-Sayfa Sistemini kullanır. Metin içinde, yazarın soyadı ve eserin geçtiği sayfa numarası parantez içinde belirtilir. Yayın yılı metin içi atıfta zorunlu değildir.
- Örnek (Dolaylı Anlatım): Postmodern romanlarda geleneksel anlatı yapısının sıklıkla bozulduğu gözlemlenmiştir (Erdoğan 78).
- Örnek (Doğrudan Alıntı): Eleştirmen, bu durumu “metnin kendi bilinciyle okuyucuya göz kırpması” olarak tanımlar (Erdoğan 112).
Kaynakça Listesi (Works Cited)
MLA stilinde listenin adı “Alıntılanan Eserler” (Works Cited) olarak adlandırılır. Kaynaklar, yine yazar soyadına göre alfabetik olarak sıralanır. Her bir giriş (kaynak), dokuz temel öğeye odaklanılarak oluşturulur (Yazar, Eser Adı, Konteyner, Diğer Katkıda Bulunanlar, Sürüm, Numara, Yayıncı, Yayın Tarihi, Konum).
2.3. Chicago Stili: Tarih ve Sanat Alanlarının Esnekliği
Chicago (University of Chicago Press) stili, tarih, sanat tarihi, müzik ve sosyal bilimlerin bazı alt dallarında kullanılır. Chicago, en esnek atıf stillerinden biridir çünkü yazara iki farklı seçenek sunar:
- Notlar ve Kaynakça Sistemi (Notes and Bibliography): Beşeri bilimler ve tarihçiler tarafından tercih edilir. Dipnotlar (veya son notlar) aracılığıyla detaylı atıf yapılır ve sonunda tam bir kaynakça listesi verilir.
- Yazar-Tarih Sistemi (Author-Date): Sosyal bilimler tarafından tercih edilir. APA’ya benzer şekilde metin içinde parantezli atıf ve sonunda “Referanslar” listesi kullanılır.
Metin İçi Atıf Özellikleri: Notlar Sistemi
Notlar sisteminde, atıf yapılacak cümlenin sonuna küçük bir üst simge numara konur. Bu numara, sayfanın altında (dipnot) veya bölümün sonunda (son not) kaynağın tam künye bilgisini içerir.
- Örnek (Metin İçi): Osmanlı arşiv belgelerinin analizi, dönemin ticaret rotalarını aydınlatmıştır.¹
- Örnek (Dipnot): 1. Ahmet Yılmaz, Balkanlarda Ticaret: 17. Yüzyıl, (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2019), 235.
Kaynakça Listesi (Bibliography)
Chicago stilinde listenin adı “Kaynaklar” (Bibliography) olarak adlandırılır. Dipnot sistemini kullanan yazarlar bu listeyi mutlaka eklerler.
Özellik APA (Yazar-Tarih) MLA (Yazar-Sayfa) Chicago (Notlar ve Kaynakça) Ana Disiplinler Sosyal Bilimler, Eğitim, Fen Bilimleri Edebiyat, Dil Bilimleri, Beşeri Bilimler Tarih, Sanat, Teoloji, Bazı Sosyal Bilimler Metin İçi Odak Yazar, Yıl Yazar, Sayfa Numaralı Dipnot/Son Not Metin İçi Örnek (Yılmaz, 2020, s. 15) (Yılmaz 15) ¹ Yılmaz, Eser Adı, 15. Listenin Adı Kaynaklar (References) Alıntılanan Eserler (Works Cited) Kaynakça (Bibliography) Temel Vurgu Bilginin Güncelliği Eserin Konumu (Sayfa) Detaylı Bibliyografik Bilgi
Bölüm 3: Pratik Uygulamalar: Atıf Nasıl Yapılır Word ve Tez/Makale Süreçleri
Bu bölüm, atıf yapma sürecinin pratik yönlerine odaklanacak, özellikle Word gibi programlarda atıf yönetimini ve tez-makale gibi büyük projelerdeki uygulama yöntemlerini ele alacaktır. Atıf nasıl yapılır word, tezde atıf nasıl yapılır, makalede atıf nasıl yapılır ve makale atıfı nasıl yazılır anahtar kelimelerine odaklanılacaktır.
Microsoft Word ve Diğer Yazılımlarla Atıf Yönetimi
Modern akademik yazım, artık sadece kağıt kalemle değil, gelişmiş metin editörleri ve referans yönetim yazılımları ile yapılıyor. Atıf nasıl yapılır Word sorusu, sıkça sorulan bir pratik sorudur. Microsoft Word, “Başvurular” (References) sekmesi altında basit bir atıf ve kaynakça oluşturma aracı sunar. Kullanıcı, kaynak bilgilerini (yazar, yıl, başlık vb.) bir kez sisteme girdikten sonra, Word bu bilgileri APA, MLA, Chicago gibi popüler stillere göre otomatik olarak biçimlendirir.
Referans Yönetim Yazılımlarının Rolü
Word’ün sunduğu temel işlevsellik yeterli olsa da, tez yazarken atıf nasıl yapılır gibi kapsamlı ve yüzlerce kaynağın kullanıldığı projelerde, EndNote, Zotero veya Mendeley gibi profesyonel referans yönetim yazılımları kullanmak zorunluluk haline gelir.
- Verimlilik: Bu yazılımlar, metin içine atıf eklemeyi, atıf stilini (örneğin, APA’dan MLA’ya) tek bir tıklamayla değiştirmeyi ve binlerce kaynağı organize etmeyi sağlar.
- Hata Azaltma: İnsan kaynaklı yazım ve formatlama hatalarını en aza indirir.
- Koleksiyon Yönetimi: Araştırma makalelerinin PDF dosyalarını, notları ve künye bilgilerini tek bir kütüphanede toplar ve yönetir.
Tez ve Makale Atıf Kuralları: Sistematik Yaklaşım
Bir tez veya makalede atıf yapmak, basit bir ödevde atıf yapmaktan daha fazla dikkat ve sistematiklik gerektirir.
1. Yüksek Lisans Tezi Atıf Yapma Süreci
Yüksek lisans tezi atıf yapma sürecinin ilk adımı, üniversitenizin veya enstitünüzün belirlediği tez yazım kılavuzunu incelemektir. Hemen hemen her kurum, kullanılması gereken atıf stilini (çoğunlukla APA) ve bununla birlikte gelen yerel kuralları (kenar boşlukları, yazı tipi vb.) belirtir. Tezde atıf yapılırken, kullanılan her bir kaynak için:
- Tutarlılık: Çalışmanın tamamında, seçilen stildeki noktalama işaretleri, italikler ve parantez kullanımı konusunda mutlak tutarlılık sağlanmalıdır.
- İkincil Kaynaklara Atıf: Bir yazarın, başka bir yazarın çalışmasına yaptığı atfa atıf yapılıyorsa (ikincil kaynak), bu durum açıkça belirtilmelidir (Örneğin: APA’da: (Yılmaz’a atfen, Kaya, 2020) ).
2. Makalede Atıf Nasıl Yapılır? Derginin Stili Önemlidir
Bir dergiye makale gönderirken, derginin yazım kuralları (Author Guidelines) atıf stilini belirleyen tek kaynaktır. Bir dergi APA isterken, diğeri MLA veya Vancouver gibi tamamen farklı bir stil isteyebilir. Makale atıf nedir ve makale atıfı nasıl yazılır sorularının cevabı, tamamen yayınlanmak istenen derginin politikasına bağlıdır. Yazarın görevi, makaleyi göndermeden önce tüm atıfları ve kaynakça listesini o derginin istediği formatta kusursuz hale getirmektir.
Önemli Kural: Bir çalışmada birden fazla yazarın eserine aynı anda atıf yapılacaksa, bu kaynaklar parantez içinde alfabetik sırayla (APA’da), bazen de noktalı virgül (;) ile ayrılır. Örneğin: (Kaya, 2020; Yılmaz, 2021). Atıf kuralları, bu tür çoklu göndermeleri dahi detaylıca tanımlar.
Bölüm 4: Detaylı Örnekler: Kaynak Türlerine Göre Atıf Farkları
Bu bölümde, en sık karşılaşılan kaynak türlerinin (Kitap, Makale, İnternet Kaynağı) APA, MLA ve Chicago stillerinde metin içi ve kaynakçada nasıl göründüğüne dair somut örnekler sunulacaktır. Atıf nasıl yapılır makale, APA atıf kuralları ve Chicago atıf nasıl yapılır anahtar kelimelerine odaklanılacaktır.
Örnek 1: Tek Yazarlı Kitap
Atıf Alanı APA (7. Baskı) MLA (9. Baskı) Chicago (17. Baskı, Notlar) Metin İçi (Yılmaz, 2022, s. 95) (Yılmaz 95) ¹ Cenk Yılmaz, Eğitimin Geleceği, (Ankara: Akademi Yayınları, 2022), 95. Kaynakçada Yılmaz, C. (2022). Eğitimin geleceği. Akademi Yayınları. Yılmaz, Cenk. Eğitimin Geleceği. Akademi Yayınları, 2022. Yılmaz, Cenk. Eğitimin Geleceği. Ankara: Akademi Yayınları, 2022. Örnek 2: Bilimsel Dergi Makalesi
Atıf Alanı APA (7. Baskı) MLA (9. Baskı) Chicago (17. Baskı, Notlar) Metin İçi (Kaya & Demir, 2021) (Kaya ve Demir 15) ² Ayşe Kaya ve Mert Demir, “Sosyal Medya ve Etik”, İletişim Bilimleri Dergisi 15, no. 2 (2021): 15. Kaynakçada Kaya, A., & Demir, M. (2021). Sosyal medya ve etik. İletişim Bilimleri Dergisi, 15(2), 10-25. Kaya, Ayşe, ve Mert Demir. “Sosyal Medya ve Etik.” İletişim Bilimleri Dergisi, cilt 15, no. 2, 2021, ss. 10-25. Kaya, Ayşe ve Mert Demir. “Sosyal Medya ve Etik.” İletişim Bilimleri Dergisi 15, no. 2 (2021): 10–25. Örnek 3: İnternet Kaynağı (Yazarsız Web Sitesi)
Atıf Alanı APA (7. Baskı) MLA (9. Baskı) Chicago (17. Baskı, Notlar) Metin İçi (Tarih Vakfı, t.y.) (“Osmanlı Ekonomisi”) ³ Tarih Vakfı, “Osmanlı Ekonomisi”, erişim 12 Mart 2023. Kaynakçada Tarih Vakfı. (t.y.). Osmanlı ekonomisi. [URL] “Osmanlı Ekonomisi.” Tarih Vakfı. [URL], Erişim 12 Mart 2023. Tarih Vakfı. “Osmanlı Ekonomisi.” Erişim 12 Mart 2023. [URL] Tezlere ve Yayımlanmamış Çalışmalara Atıf
Özellikle Tezlere atıf nasıl yapılır sorusunun cevabı, tezin yayımlanmış bir kitap mı yoksa sadece dijital bir arşivde (YÖK Ulusal Tez Merkezi gibi) mi bulunduğuna göre değişir.
Chicago: Notlar sisteminde, tezin türü ve üniversite bilgisi dipnotta ve kaynakçada detaylı olarak sunulur.
APA: Yayımlanmamış tezler, kaynağa [Yayımlanmamış doktora tezi] veya [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] notu eklenerek belirtilir.
MLA: Tez türü (Doktora tezi) ve Üniversite adı kaynakçada açıkça gösterilir.
Sonuç ve Öneriler: Tutarlılık Başarının Anahtarı
Atıf nasıl yapılır sorusunun cevabı, seçilen stile göre değişse de, temelinde yatan prensip her zaman aynıdır: Akademik dürüstlük. Atıf yapma nasıl yapılır rehberinin bu karşılaştırmalı incelemesi, APA’nın sosyal bilimlerdeki güncellik vurgusunu, MLA’nın beşeri bilimlerdeki sayfa numarası odaklı yaklaşımını ve Chicago’nun tarihte sunduğu esnek not sistemini gözler önüne sermiştir.
Hangi stili kullanırsanız kullanın, başarılı bir akademik çalışma için en önemli kural tutarlılıktır. Bir kez bir stil seçtiğinizde, çalışmanızın başından sonuna, metin içi atıflarınızdan kaynakça listesinin formatına kadar tüm kurallara ödün vermeden uymak zorundasınız. Bu, hem okuyucunun hem de hakemlerin metninizi daha kolay anlamasını ve kabul etmesini sağlayacaktır.
Sonuç olarak, Word’deki yerleşik araçları veya Zotero gibi gelişmiş referans yönetim yazılımlarını kullanarak, atıf sürecini bir angaryadan ziyade bilimsel etik ve profesyonelliğin bir göstergesi haline getirebilirsiniz. Unutmayın, doğru atıf kuralları bilgisi, akademik kariyerinizde size kapıları açacak en sağlam anahtardır.
